Ky dokument politik analizon krizën në zhvillim të sigurisë dhe qeverisjes në veriun e Kosovës përmes prizmit të pjesëmarrjes institucionale të komunitetit serb. Që nga tërheqja e koordinuar e përfaqësuesve serbë nga Policia e Kosovës, gjyqësori dhe strukturat komunale në nëntor të vitit 2022, veriu i Kosovës po përballet me një boshllëk të zgjatur institucional. Mungesa e institucioneve të besueshme dhe përfaqësuese në aspektin etnik ka përkeqësuar pasigurinë ligjore, ka dobësuar sigurinë publike dhe ka minuar përpjekjet për një integrim të qëndrueshëm. Ky dokument analizon rrënjët e krizës, pasojat e shkëputjes nga institucionet dhe ofron rekomandime për rivendosjen e legjitimitetit dhe funksionalitetit përmes kompromisit politik dhe ri-integrimit gjithëpërfshirës.
Kriza nuk u shfaq në izolim. Ajo u shkaktua nga një varg vendimesh politike dhe ligjore, veçanërisht nga zbatimi i rregulloreve për targat nga ana e Qeverisë së Kosovës, të cilat u perceptuan nga komuniteti serb si veprime të njëanshme dhe provokuese. Këto veprime, të shoqëruara me refuzimin e Beogradit ndaj qasjes së Prishtinës dhe kërkesat për formimin e Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe, hodhën bazat për bojkotin. Megjithatë, përtej shkaktarëve të menjëhershëm, kriza pasqyron një problem më të thellë dhe struktural: natyrën e brishtë dhe të kushtëzuar të pjesëmarrjes së serbëve në institucionet e Kosovës, një pjesëmarrje që historikisht është trajtuar më shumë si një angazhim taktik sesa strategjik.
Kriza nuk ka lindur në mënyrë të izoluar. Ajo u nxit nga një sërë vendimesh politike dhe ligjore, veçanërisht nga zbatimi i rregulloreve për targat nga ana e Qeverisë së Kosovës, të cilat u perceptuan nga komuniteti serb si të njëanshme dhe provokuese. Këto veprime, të kombinuara me refuzimin e Beogradit ndaj qasjes së Prishtinës dhe kërkesat për formimin e Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe, hodhën themelet për bojkotin. Megjithatë, përtej shkaktarëve të menjëhershëm, kjo krizë pasqyron një çështje më të thellë dhe strukturore: natyrën e brishtë dhe të kushtëzuar të pjesëmarrjes së serbëve në institucionet e Kosovës, një pjesëmarrje që historikisht është trajtuar më shumë si një angazhim taktik sesa si një përfshirje strategjike.
Implikimet në fushën e sigurisë kanë qenë veçanërisht serioze. Dorëheqja e mbi 570 zyrtarëve policorë serbë krijoi një boshllëk të menjëhershëm operacional, i cili u mbush nga njësi speciale policore që u perceptuan si të pafiltruara nga legjitimiteti dhe me mungesë kuptimi për realitetin lokal. Raportimet për përdorim të tepruar force dhe profilizim etnik e larguan edhe më tej popullatën serbe. Në të njëjtën kohë, mbi 100 gjyqtarë, prokurorë dhe staf gjyqësor serb dhanë dorëheqje, duke e paralizuar në mënyrë efektive sistemin gjyqësor në veri dhe duke minuar sundimin e ligjit. Edhe pse ekzistojnë dispozita ligjore për riemërimin e personelit gjyqësor, qeveria e Kosovës i është shmangur këtyre veprimeve, duke u thirrur në kufizime ligjore, dhe në vend të kësaj ka nisur procese të reja rekrutimi, qasje që nga shumë pjesëtarë të komunitetit serb perceptohet si shpërfillëse ndaj kontekstit politik.
Përpjekjet për të rikthyer qeverisjen përmes zgjedhjeve gjithashtu kanë dështuar. Zgjedhjet jashtëzakonshme për kryetarë komunash në vitin 2023 u zhvilluan me një pjesëmarrje jashtëzakonisht të ulët të serbëve (rreth 3.5%), duke rezultuar që komuna me shumicë serbe të udhëhiqen nga kryetarë shqiptarë. Një referendum i mëvonshëm në vitin 2024, që synonte largimin e këtyre kryetarëve, dështoi për shkak të një tjetër bojkoti. Megjithatë, zgjedhjet parlamentare të shkurtit 2025 shënuan një kthesë: partitë politike serbe, përfshirë Srpska Listën, u rikthyen në procesin zgjedhor dhe siguruan nëntë ulëse në Kuvend. Ky hap mund të tregojë një rishikim strategjik, duke sugjeruar se kthimi në angazhimin institucional po shihet si rruga më efektive për të avancuar interesat e komunitetit.
Raporti përfundon se reagimet juridike të Kosovës, ndonëse të sakta në aspektin procedural, kanë dështuar të adresojnë natyrën thelbësisht politike të krizës. Nga ana tjetër, kërkesa e Beogradit për një rikthim të përgjithshëm të serbëve në institucione mungon në nuancë ligjore. Bllokada vazhdon të dëmtojë komunitetet në terren. Raporti rekomandon që ri-integrimi të riformulohet si një përparësi politike brenda dialogut të Brukselit, veçanërisht në sektorët e sigurisë dhe drejtësisë. Si hapa të domosdoshëm përpara identifikohen: një model hibrid për rikthimin e policëve, ri-integrim i menjëhershëm i sistemit gjyqësor, rritje e përfaqësimit etnik, mbikëqyrje nga shoqëria civile dhe procese zgjedhore gjithëpërfshirëse. Me zgjedhjet lokale të planifikuara për vjeshtën e vitit 2025, ende ekziston një dritare mundësie, por që po ngushtohet për të rindërtuar legjitimitetin dhe besimin institucional në veri të Kosovës.
Të gjithë publikimin mund ta gjeni KËTU.
